老子《论德 - 道德經》- Lão Tử《Luận Đức - Đạo Đức Kinh》
论德
上德不德，是以有德。
Thượng Đức bất Đức, thị dĩ hữu Đức.
下德不失德，是以无德。
Hạ Đức bất thất Đức, thị dĩ vô Đức.
上德无为而无以为。
Thượng Đức vô vi nhi vô dĩ vi.
下德为之而有以为。
Hạ Đức vi chi nhi hữu dĩ vi.
上仁为之而无以为。
Thượng Nhân vi chi nhi vô dĩ vi.
上义为之而有以为。
Thượng Nghĩa vi chi nhi hữu dĩ vi.
上礼为之而莫之应。
Thượng Lễ vi chi nhi mạc chi ứng.
则攘臂而扔之。
Tắc nhương tý nhi nhưng chi.
故失道而后德，
Cố thất Đạo nhi hậu Đức,
失德而后仁。
Thất Đức nhi hậu Nhân.
失仁而后义。
Thất Nhân nhi hậu Nghĩa.
失义而后礼。
Thất Nghĩa nhi hậu Lễ.
夫礼者，忠信之薄而乱之首。
Phù Lễ giả, trung tín chi bạc nhi loạn chi thủ.
前识者，道之华，而愚之始。
Tiền Thức giả, Đạo chi hoa, nhi ngu chi thủy.
是以大丈夫处其厚，不居其薄。
Thị dĩ đại trượng phu xử kỳ hậu, bất cư kỳ bạc.
处其实，不居其华。
Xử kỳ thực, bất cư kỳ hoa.
故去彼取此。
Cố khứ bỉ thủ thử.
Diễn giải
Đạo là tự nhiên, còn Đức là biểu hiện bên trong con người của Đạo. Nhân – Nghĩa – Lễ là lớp bên ngoài, xuất hiện khi con người không còn sống thật từ bên trong.
Khi Đạo dần rời xa, người ta bắt đầu tạo ra những khái niệm để vá lại khoảng trống của nó:
- Đạo mất thì người ta nói về Đức.
- Đức mất thì người ta nói về Nhân.
- Nhân mất thì người ta nói về Nghĩa.
- Nghĩa mất thì người ta dựng lên Lễ.
Khi người còn Đạo, thì họ không cần phải “tỏ ra” tốt. Khi người còn Đức, thì họ làm điều đúng mà không cần được khen. Nhưng khi Đạo và Đức mất đi, thì họ sẽ bắt đầu diễn: diễn nhân, diễn nghĩa, diễn lễ, diễn nghi.
Lễ Nghi lúc này không phải là một chuẩn mực của xã hội, mà là vỏ bọc của một nội tâm trống rỗng. Lão Tử gọi đó là “lớp vỏ mỏng của trung tín” và là mầm mống của loạn lạc.